Nawigacja
Leczeniu przeciwnowotworowemu niestety zawsze towarzyszą jakieś działania niepożądane – mniej lub bardziej nasilone, ostre lub przewlekłe, przemijające lub trwałe. Leczenie onkologiczne obciąża organizm, dlatego warto dowiedzieć się więcej o tym, jakie działania niepożądane mogą wystąpić w trakcie terapii.
Działania niepożądane
to przewidywane oddziaływanie zastosowanego leczenia na organizm pacjenta, lekarz ma ich świadomość i informuje o nich chorego. Zależą one od wrażliwości organizmu pacjenta, nie każda osoba przy stosowaniu tego samego leczenia będzie miała identyczne objawy niepożądane, niektórzy pacjenci w ogóle nie doświadczają działań niepożądanych. Objawy niepożądane mogą (ale nie muszą) być związane z dawką leku, mogą ustąpić samoistnie po kilku dniach czy tygodniach, mogą nie wpływać na rytm leczenia, ale też mogą wymagać podejmowania takich działań jak redukcja dawki, przerwa w leczeniu lub nawet jego zakończenie
Powikłania
występują pomimo stosowania leków zgodnie ze wskazówkami lekarza, nie są spodziewane przez lekarza i chorego. Konieczna jest często interwencja lekarza, a w przypadku niebezpiecznych dla życia powikłań – hospitalizacja. Mogą także “być przetrwałe”, to znaczy pozostać pomimo zakończenia już leczenia.
Część działań niepożądanych terapii onkologicznej wpływa na wygląd zewnętrzny, co może znacznie obniżać jakość życia chorych na raka piersi, a coraz częściej to kobiety młode lub w średnim wieku, aktywne zawodowo i towarzysko. Dzisiejsze zalecenia w onkologii dążą to tego, aby pacjenci mieli możliwość w miarę szybko wrócić do pracy zawodowej, uprawiania sportu i hobby, czyli do codziennej aktywności.
Dla większości pacjentek trudnym do zaakceptowania powikłaniem jest łysienie (alopecia). Chemioterapia niszczy szybko namnażające się komórki guza, zarówno nowotworowe jak i prawidłowe komórki tworzące włosy. Komórki mieszków włosowych dzielą się co 2-3 dni, co czyni je bardzo wrażliwymi na chemioterapię.
Czepki chłodzące
Do tej pory nie opracowano leku, który mógłby zapobiegać łysieniu. Stosowane są czepki lub układy chłodzące. Obniżenie temperatury skóry głowy powoduje zwolniony przepływ krwi, co zmniejsza wpływ cytostatyku na mieszek włosowy. Można je stosować we wczesnych stopniach zaawansowania choroby, ponieważ zawsze istnieje ryzyko rozsiewu nowotworu do skóry głowy w przypadkach zaawansowanych podtypów. Ich skuteczność oceniana jest na około 55%.
Odrastanie włosów rozpoczyna się 2-3 tygodnie od zakończenia chemioterapii, ale tempo wzrostu może być różne. Często włosy zaraz po odrośnięciu są kręcone, a po obcięciu włosów – prostują się. Również zmiana koloru czy pojawienie się siwych włosów nie jest niczym niezwykłym i to niezależnie od wieku pacjentki. W około 5% przypadków włosy mogą nie odrosnąć wcale. Niektóre cytostatyki powodują wypadanie także rzęs i brwi. Alopecia może też dotyczyć włosów łonowych i w dołach pachowych.
Radioterapia powoduje łysienie tylko w miejscu napromienianym. Wyłysienie po radioterapii trwa znacznie dłużej, włosy odrastają powoli, z reguły dopiero po kilku miesiącach, są znacznie cieńsze i rzadkie. W przypadkach napromieniania wysokimi dawkami może wystąpić trwałe wyłysienie.
Przerzedzanie włosów spowodowane hormonoterapią pojawia się zazwyczaj w pierwszym roku leczenia, w kolejnych latach słabnie.
Sposoby na brak włosów
Odpowiednio dobrana peruka, chusta, turban czy czapeczka może znacznie poprawić wygląd i samopoczucie. Warto wspierać się doświadczeniami innych kobiet w zakresie wyboru peruki czy nakrycia głowy w grupach wsparcia lub organizacjach pacjentów, które działają na rzecz pacjentek z rakiem piersi.
Chemioterapia może też spowodować uszkodzenie paznokci. Może dojść do ich zwiększonej łamliwości, zmiany koloru i kształtu, na płytce paznokciowej pojawiają się kolorowe linie. Często paznokcie oddzielają się od łoża paznokciowego, co powoduje ich rozdwajanie się.
W trakcie stosowania cytostatyków może dojść do zakażenia wałów paznokciowych. Paznokcie są cienkie i nadmiernie suche, a skórki wału paznokciowego mogą się zadzierać i krwawić. Może to trwać nawet do kilku miesięcy od zakończenia chemioterapii.
Jak dbać o paznokcie w trakcie leczenia?
Należy często skracać paznokcie, utwardzać je za pomocą odżywczych lakierów, natłuszczać i nie wycinać skórek wału paznokciowego. Trzeba też zrezygnować ze sztucznych paznokci, stosować zmywacz bez acetonu, a do prac domowych zakładać gumowe rękawiczki.
Jednym z najbardziej dokuczliwych i mających wpływ na życie codzienne objawów klinicznych są nudności i wymioty. W części przypadków, jeżeli wymioty są bardzo nasilone zwłaszcza u osób starszych, może dojść do zaburzeń wodno-elektrolitowych, co jest bardzo niebezpieczne i może spowodować zgon. Objawy te mogą być przyczyną przerwania lub zaprzestania terapii.
Nudności i wymioty– ostre i późne
Nudności i wymioty (NiW) możemy podzielić na ostre i późne. Ostre pojawiają się i ustępują w ciągu pierwszej doby po zastosowaniu chemioterapeutyku (najczęściej z największym nasileniem ok. 5-6 godzin od rozpoczęcia jego podawania). Późne występują w czasie 24-120 godzin od zakończenia chemioterapii. Inny rodzaj tych zaburzeń to NiW wyprzedzające, pojawiające się przed kolejnym podaniem chemioterapii. Nudności i wymioty przebijające, to krótkotrwałe epizody nudności i wymiotów, występujące pomimo stosowanego leczenia przeciwwymiotnego.
Do domowych sposobów radzenia sobie z tymi dolegliwościami należy unikanie stanu głodu i zbytniego najadania się. Pomocne jest jedzenie kilku, ale małych porcji potraw letnich albo zimnych, delikatnie przyprawionych. Unikać należy pokarmów tłustych, pikantnych, smażonych, i do minimum zredukować spożywanie produktów mlecznych. Warzywa powinny być ugotowane na parze lub upieczone w folii, gdyż tracą wtedy mniej witamin. Owoce należy jeść bez skórki. Aby nawodnić organizm, zalecane jest picie małymi łyczkami przez cały dzień wody niegazowanej. Można zmienić jej smak, dodając cytrynę. W razie nudności można pić letnią herbatę z cytryną i imbirem (imbir ma działanie przeciwwymiotne). Przy nieustępujących NiW włączana jest farmakoterapia, aktualnie bardzo skuteczna.
Najczęstszym działaniem niepożądanym w trakcie terapii chorych na raka piersi ze strony błon śluzowych jest zapalenie jamy ustnej i gardła. Powoduje to dolegliwości bólowe i trudności przy połykaniu. Pojawiają się zaczerwienienie błony śluzowej, białe naloty, nadżerki. Należy jak najwcześniej rozpocząć leczenie tych dolegliwości, ponieważ mogą one doprowadzić do pogorszenia stanu ogólnego, uogólnionej infekcji i trudności w kontynuacji leczenia. Zapalenie błon śluzowych może często mieć charakter grzybiczy.
Postępowanie w przypadku zapalenia błon śluzowych
Należy włączyć leki przeciwgrzybicze i przeciwbólowe. U pacjentów, u których wystąpił już epizod grzybiczy, można włączyć postępowanie profilaktyczne. Oprócz chemioterapii, objawy niepożądane ze strony błon śluzowych mogą wystąpić po terapii celowanej i radioterapii. Do sposobów, które można samemu zastosować, należy używanie miękkich szczoteczek do zębów, pasty do zębów bez mentolu, płukanie jamy ustnej letnią wodą, ssanie kapsułek z witaminą A i E, unikanie spożywania alkoholu, palenia tytoniu, żucia gumy i jedzenia pikantnych potraw. Jedzenie powinno być letnie i miękkie, najlepiej miksowane.
Kolejnym działaniem niepożądanym w trakcie terapii chemioterapią może być zespół ręka-stopa. Powstaje on na skutek przesączania cytostatyków przez drobne naczynia włosowate do tkanek miękkich, co powoduje ich uszkodzenie. Pojawia się obrzęk i zaczerwienienie dłoni i stóp, ból, uczucie dyskomfortu. To wszystko utrudnia codzienne funkcjonowanie i pogarsza jakość życia w trakcie leczenia. Objawy te mogą się nasilać po kolejnych kursach chemioterapii. Wycofują się najczęściej po około 2-3 tygodniach od zakończenia leczenia.
Jak sobie radzić z zespołem ręka-stopa?
Należy unikać gorących kąpieli, a w trakcie prac domowych używać gumowych rękawic. Warto nosić szerokie i wygodne buty oraz bawełniane skarpetki, a także stosować natłuszczające kremy z mocznikiem. Zespół ręka-stopa może być również przyczyną przerwania leczenia.
Obrzęk limfatyczny może wystąpić zarówno po zabiegu operacyjnym, jak i po radioterapii. Pojawiać się może bezpośrednio po terapii lub kilka lat po. W skrajnych przypadkach może dojść do tzw. słoniowacizny kończyny, zwłaszcza u pacjentek, które otrzymywały leczenie skojarzone chirurgii z radioterapią. Wiąże się to z uszkodzeniem naczyń limfatycznych i trudnością z odpływem chłonki.
Należy unikać wkłuć i infuzji w uszkodzoną kończynę, częstych zmian ciśnienia w otoczeniu np. podróżowania samolotem. Bardzo ważna w walce z obrzękiem limfatycznym jest zarówno rehabilitacja przed-, jak i pooperacyjna. Zalecane jest też wykonywanie ćwiczeń w domu.
W trakcie leczenia onkologicznego i bezpośrednio po nim należy unikać ekspozycji skóry na promienie słoneczne. W wyniku ich działania może dojść do jej uszkodzenia, a nawet rozwinięcia się nowotworów wtórnych.
Pamiętaj!
O wszelkich działaniach niepożądanych i dolegliwościach, które występują u pacjenta, należy poinformować lekarza prowadzącego. Dzięki temu leczenie odbywa się pod kontrolą, a lekarz może w odpowiednim czasie zareagować na niepokojące objawy lub uspokoić, jeśli działania niepożądane są naturalną częścią danej terapii onkologicznej.
Dr med.
Monika Nowaczyk
Specjalistka onkologii klinicznej i radioterapii klinicznej
Ten poradnik, powstał, aby wesprzeć Cię w pierwszym, trudnym momencie zaraz po diagnozie i dać wiedzę potrzebną do podjęcia czekających Cię decyzji.
Objawy raka piersi
Dowiedz się, jakie symptomy mogą wskazywać na raka piersi.
Przydatne adresy
Zdobądź informacje o specjalistycznych placówkach i programach wsparcia.
Historie pacjentek
Przeczytaj relacje kobiet, które zakończyły leczenie raka piersi i odzyskały swoją siłę.
Zdrowy styl życia
Otrzymaj praktyczne wskazówki, jak zmaksymalizować profilaktykę i utrzymać zdrowe piersi.
Nasza strona posiada funkcję lektora.
Zaznacz tekst, który ma być przeczytany i kliknij przycisk “Czytaj”.