Działania niepożądane i powikłania w leczeniu chorych na raka piersi możemy podzielić ze względu na stosowaną metodę leczenia, czyli chemioterapię, hormonoterapię, terapię celowaną, immunoterapię, bisfosfoniany, radioterapię i chirurgię. O tym, czym się różnią działania niepożądane od powikłań, przeczytasz tutaj.

Podczas leczenia, ze względu na to, że jest to obciążające leczenie onkologiczne, z reguły możemy spodziewać się działań niepożądanych i powikłań – mniej lub bardziej nasilonych, ostrych lub przewlekłych, przemijających lub trwałych.

Jakie są działania niepożądane po chemioterapii?

Działania niepożądane po chemioterapii wiążą się bardzo często z występowaniem różnych objawów. Jest to efekt niespecyficznego mechanizmu działania leków przeciwnowotworowych, które niszczą komórki nowotworowe, charakteryzujące się szybkim podziałem, oraz uszkadzają szybko dzielące się zdrowe komórki różnych narządów wewnętrznych (szpiku kostnego, nabłonka przewodu pokarmowego, mieszków włosowych i komórek gonad). Objawy niepożądane występują w trakcie leczenia (toksyczność wczesna), a także jakiś czas po zakończeniu terapii (toksyczność późna).

Do istotnych działań niepożądanych należą: toksyczność hematologiczna, w tym neutropenia, małopłytkowość i anemia (niedokrwistość), nudności i wymioty, stany zapalne śluzówek przewodu pokarmowego (biegunka, bóle brzucha, skurcze jelit), choroby zakrzepowo-zatorowe, odczyny po wynaczynieniu leków cytostatycznych, uszkodzenia narządowe w tym zaburzenia neurologiczne, objawy skórne, wypadanie włosów, polineuropatia.

Działania niepożądane hematologiczne

Niedokrwistość

Do zaburzeń hematologicznych w trakcie chemioterapii należy niedokrwistość. Niedokrwistością nazywamy spadek hemoglobiny poniżej 12 mg/dl. Zaburzenie to występuje u około 50% chorych w trakcie chemioterapii.

Niedokrwistość wiąże się z samą chorobą nowotworową, powstaje również na skutek uszkodzenia szpiku kostnego przez chemioterapię lub radioterapię. Może wystąpić także przez niedobór erytropoetyny, która jest odpowiedzialna za tworzenie krwinek czerwonych.

Niedokrwistość może występować również podczas terapii niektórymi lekami celowanymi molekularnie, po zabiegu operacyjnym lub po radioterapii.

Trombocytopenia

Innym niepożądanym objawem hematologicznym jest trombocytopenia.

Trombocytopenią nazywamy spadek płytek krwi poniżej 150 tys./mm³, który może doprowadzić do krwotoków. W przypadku krwotoku do centralnego układu nerwowego może dojść nawet do zgonu. W leczeniu tego objawu niepożądanego stosujemy cyclonaminę oraz glikokortykosteroidy.

Neutropenia

Kolejnym objawem hematologicznym jest neutropenia.

Jest to zbyt mała ilość jednego rodzaju białych krwinek – neutrocytów. Najniższe wartości neutrocytów osiągane są pomiędzy 7. a 10. dniem po chemioterapii. Normalizacja ich ilości następuje po 14 dniach. Neutropenia może także się pojawić w czasie leczenia lekami celowanymi molekularnie np. inhibitorami niektórych kinaz czy inhibitorami kinaz zależnych od cyklin CK4/6. Klinicznie istotna neutropenia to zwiększone ryzyko infekcji bakteryjnej, wirusowej i grzybiczej. Jeśli u pacjenta występuje temperatura powyżej 38°C przez kilka godzin, dreszcze, potliwość, wymaga to interwencji lekarza. Stosuje się w tej sytuacji antybiotyki, leki przeciwgrzybicze oraz czynniki wzrostu. W przypadku neutropenii 4 stopnia (neutrocyty poniżej 500/mm³) i temperatury powyżej 38°C, mówimy o gorączce neutropenicznej.

Działania niepożądane neurologiczne

W wyniku zastosowanej chemioterapii może dojść do uszkodzenia obwodowej części układu nerwowego, głównie w postaci bardzo często występującej polineuropatii.

W przypadku uszkodzenia ośrodkowej części układu nerwowego najczęściej obserwuje się  deficyty poznawcze, zaburzenia pamięci tzw. chemobrain, sporadycznie dochodzi do objawów encefalopatii, demencji, a nawet śpiączki. W miarę skutecznym sposobem walki z neurotoksycznością zwłaszcza obwodową jest redukcja dawki cytostatyku. Czasami objawy ze strony układu nerwowego wymagają zakończenia chemioterapii.

W trakcie infuzji paklitakselu zaleca się stosowanie żelowych, chłodzących rękawiczek i skarpetek lub przyciasnych gumowych rękawiczek. Leczenie objawowe polega na fizjoterapii (masaż klasyczny, masaż wirowy, ćwiczenia na poduszkach sensorycznych). W leczeniu polineuropatii stosowane są również witaminy z grupy B1, B6 i B12, magnez, kwas tioktynowy oraz leki przeciwbólowe z grupy leków przeciwpadaczkowych.

Działania niepożądane po hormonoterapii

Hormonoterapia jest szeroko stosowaną metodą leczenia w onkologii, mającą zastosowanie w nowotworach hormonalnie zależnych, np. raku piersi.

Działania niepożądane hormonoterapii:

• uderzenia gorąca
• poty nocne
• spadek libido
• dysfunkcje seksualne
• suchość pochwy
• przyrost masy ciała
• przerzedzanie włosów

Działania niepożądane terapii celowanej

Terapia celowana to inaczej leczenie ukierunkowane molekularnie lub indywidualizowane, zwane też medycyną personalizowaną. Do tej grupy należą m.in. inhibitory kinaz tyrozynowych i przeciwciała monoklonalne. W trakcie tej terapii chory otrzymuje leki określone na podstawie tzw. czynników predykcyjnych –  czyli cech guza, które uwrażliwiają na działanie leku celowanego
np. receptory HER2.

W przypadku terapii celowanej rodzaj działań niepożądanych zależy od typu komórek, na które działa dany lek. W przypadku inhibitorów kinaz tyrozynowych mogą to być np.: wysypki skórne, zaczerwienienia na dłoni i stopach, zmiany ropne i trądzikowe na skórze całego ciała, suchość skóry, nadciśnienie.

Dr n. med.

Monika Nowaczyk

Specjalistka onkologii klinicznej i radioterapii onkologicznej